Dach każdego obiektu wymaga okresowych kontroli, napraw i konserwacji, bardzo często na nim zlokalizowane są urządzenia i instalacje obsługujące budynek. Wiąże się to z koniecznością zarówno dostępu na dach jak i poruszania się po nim. Ryzyko upadku jest zawsze znaczące, niezależnie od tego czy wykonywane prace trwały długo, czy krótko.

W przypadku dachów najczęściej do upadków dochodzi podczas przebywania przy krawędzi dachu, dziurach w pokryciu dachowym, na elementach dachu charakteryzujących się słabą wytrzymałością oraz przy oknach dachowych i świetlikach. Bezpieczeństwo osób przebywających na dachu może zapewnić zastosowanie ochron zbiorowych w postaci barierek ochronnych, które zabezpieczą strefy zagrożone upadkiem (krawędź dachu, świetliki). Alternatywą dla barierek ochronnych są stałe systemy asekuracyjne, instalowane najczęściej do elementów konstrukcyjnych dachu.

Rodzaje stałych systemów asekuracyjnych

Do stałych zabezpieczeń stosowanych na dachach płaskich zaliczamy urządzenia kotwiczące zgodne z normą EN 795:2012 oraz CEN/TS 16415:2013: typ A – punkty kotwiczące, typ C – poziome systemy linowe, typ D poziome systemy szynowe. W każdym przypadku są one na stałe połączone elementami nośnymi budynku.
Prawidłowo zaprojektowane i zamontowane stałe systemy kotwiczące pozwalają właściwie rozwiązać sposób ochrony przed upadkiem w taki sposób, aby chroniły pracownika zarówno podczas drogi dojścia do miejsca pracy, jak i podczas jej wykonywania.
Projektowanie stałych systemów asekuracyjnych powinno być przeprowadzone przez wykwalifikowany personel, posiadający merytoryczne przygotowanie do wykonywania tego typu prac.

Projektowanie stałych systemów asekuracyjnych

Dobór i rozmieszczenie elementów urządzeń kotwiczących wymaga znajomości własności ochronnych poszczególnych podzespołów, wymagań użytkowych dotyczących urządzeń kotwiczących, znajomości norm i przepisów dotyczących ochrony przed upadkiem z wysokości. Podczas projektowania należy przeprowadzić ocenę ryzyka obejmującą identyfikację stref zagrożenia, gdzie może nastąpić potencjalny upadek, z oszacowaniem wielkości wolnej przestrzeni w miejscu upadku.
Kolejnym etapem jest analiza geometrii i struktury obiektu określająca ukształtowanie budowli i rozmieszczenie elementów nośnych obiektu, które mogą posłużyć do mocowania stałych urządzeń kotwiczących.
Istotnym elementem procesu projektowego jest uwzględnienie ciągów komunikacyjnych przeznaczonych do przemieszczania się na dachu, obszarów wykonywania pracy w tym jej rodzaju, ilości osób wykonujących prace jednocześnie, a także częstotliwość ich prowadzenia.
Do zagrożeń związanych z upadkiem występujących na dachach płaskich można zaliczyć: upadek przez krawędzie dachu, świetlików, klap dymowych, wahadło przy upadku z narożników zewnętrznych, uderzenie o podłoże z niskich obiektów, uderzenie o przeszkody pod miejscem pracy.

Strefa zagrożenia

Powierzchnie dachów płaskich określane są jako obszary zagrożenia. Niebezpieczeństwa upadku mogą występować w stosunku do krawędzi dachu, świetlików lub klap dymowych. W takich przypadkach strefami szczególnie dużego zagrożenia jest obszar w odległości do 2m od krawędzi. W związku z powyższym urządzenia kotwiczące powinny być rozmieszczone wokół stref zagrożenia upadkiem.

Kolor żółty wyznacza strefę zagrożenia i powinien być on jak najmniejszy.

Przykład 1
Właściwy dobór i rozmieszczenie urządzeń kotwiczących jest krytyczne dla bezpieczeństwa użytkowania.

Przykład 2 Zabezpieczenie dachu obwodowo za pomocą słupków asekuracyjnych.

Przykład 3 Zabezpieczenie dachu obwodowo systemem linowym

Przykład 4 Zabezpieczenie dachu obwodowo systemem linowym oraz słupkami antywahadłowymi.

Przykład 5 Zabezpieczenie dachu systemem linowym w kalenicy oraz słupkami antywahadłowymi.

Ryzyko upadku wahadłowego

Kolejnym zagrożeniem jest ryzyko powstania ruchu wahadłowego w sytuacji upadku przy narożniku zewnętrznym dachu. Dlatego istotne jest, aby uwzględnić montaż słupków antywahadłowych w bezpiecznych odległościach.
Przykład 6 Poniższy przykład przedstawia różne długości swobodnego upadku w zależności od krawędzi przez którą nastąpi upadek.

Droga swobodnego spadania

1. Efekt wahadła przy upadku. Brak punktów kotwiczących antywahadłowych.
2. Efekt wahadła zneutralizowany dzięki zastosowanemu punktowi kotwiczącemu anty-wahadłowemu.

Odległość słupka asekuracyjnego do krawędzi nie powinna przekraczać 5 metrów. Na odcinkach prostych odległość słupków asekuracyjnych od krawędzi określa długość podzespołu łącząco-amortyzującego (np. urządzenie samozaciskowe z liną). Stosowną długość można ustawić dowolnie i oznacza to, że słupki asekuracyjne niekoniecznie zawsze muszą być w tej samej odległości od krawędzi dachu.
Przykład W przypadku odległości słupka asekuracyjnego od krawędzi dachu, wynoszącej 5m, długość podzespołu łącząco-amortyzującego krawędzi narożnej wynosi ok. 7m, a droga swobodnego spadania maks. 2m.

Przykład W przypadku odległości słupka asekuracyjnego od krawędzi dachu, wynoszącej 10m, długość podzespołu łącząco-amortyzującego krawędzi narożnej wynosi ok. 14m, a droga swobodnego spadania ok 2m.
Poprzez montaż dodatkowego słupka antywahadłowego w punkcie przecięcia okręgu zakreślonego liną łączącą z przekątną, droga swobodnego spadania zmniejsza się do 1,2 m.

Upadek z niskich obiektów

Dużym niebezpieczeństwem jest możliwość upadku z dachu o niedużej wysokości (do 6m). Chodzi o tzw. drogę swobodnego upadku, czyli sumę długości wpięcia do systemu asekuracyjnego, wydłużenia absorbera energii oraz odległości pomiędzy punktem wpięcia w szelkach bezpieczeństwa a stopami pracownika. Na niewysokich obiektach istnieje ryzyko uderzenia o grunt zanim zadziała system asekuracyjny. Dlatego na takich obiektach stałe systemy asekuracyjne powinno się projektować jako ograniczające możliwość zaistnienia upadku. Bezpieczeństwo uzyskuje się poprzez tworzenie systemu równoległego do krawędzi dachu w jak najkrótszej i stałej odległości. W takim systemie asekuracyjnym ważne jest, aby użytkowany był podzespół łącząco-amortyzujący o odpowiedniej długości, tj. krótszy o 0,5m niż odległość od punktu wpięcia do krawędzi dachu. Wyklucza to ryzyko wypadnięcia poza krawędź przez cały czas asekuracji.

Upadek na przeszkody poniżej miejsca pracy

Pamiętać należy również o obiektach znajdujących się na różnych wysokościach, które mogą stanowić zagrożenie podczas potencjalnego upadku. Najczęściej spotykanymi „przeszkodami” są niżej położone dachy, przybudówki, zadaszenie rampy, balkony, itp. Podobnie jak w przypadku obiektów o niedużej wysokości, systemy asekuracyjne powinny być projektowane jako uniemożliwiające zaistnienie upadku, tzw. praca w ograniczeniu.

Podsumowanie

Stały system zabezpieczający przed upadkiem z wysokości może być zainstalowany praktycznie na każdym dachu. Idealnym rozwiązaniem z technicznego i organizacyjnego punktu widzenia jest przewidzenie odpowiednich elementów kotwiczących już w fazie projektowania budynku i wykonanie ich podczas budowy. Nie mniej jednak, w przeważającej liczbie przypadków, zainstalowanie urządzeń kotwiczących jest technicznie wykonalne również na budynkach istniejących.

Niniejsze Wytyczne powstały w oparciu o obowiązujące przepisy i normy w zakresie bezpieczeństwa pracy na wysokości uwzględniające europejskie standardy bezpieczeństwa, a także dobrą praktykę i zalecenia producentów systemów urządzeń kotwiczących.
Znaczące wskazania zaczerpnięto z dokumentu pn. „Planungsgrundlagen von Anschlageinrichtungen auf Dächern” opracowanego przez międzynarodową grupę ekspertów D-A-CH-S w dziedzinie bezpiecznej pracy na wysokości.